Văn hóa và thế sự

Kỳ 1 : Những thành công ghi nhận từ thí điểm tại Hải Phòng

 BVPL – Dùng Methadon để điều trị nghiện ma tuý : tác dụng là cắt nghiện, mạnh khoẻ có khả năng hoà nhập cộng đồng; Nhưng thay thế nghiện matuý bằng methadon liệu có phải là liệu pháp nên sử dụng ? Báo Bảo vệ pháp luật trân trọng giới thiệu Ps của Nguyễn Đình Minh. 

Trong thời kỳ đổi mới, kinh tế phát triển, đời sống đại bộ phận dân cư của thành phố Cảng Hải Phòng được nâng lên, đồng thời trong đời sống xã hội xuất hiện nhiều vấn đề cần quan tâm. Trong đó nhức nhối nhất là tệ nạn sử dụng ma tuý và những hậu quả của nó. Theo thống kê của Bộ y tế, Hải Phòng đứng thứ 2 cả nước về số người nhiễm và đứng thứ 3 về tỷ lệ người nhiễm HIV/ 100.000 dân, trong đó có rất đông đối tượng bị lây truyền qua đường tiêm chích ma tuý.  

Những năm qua, Hải Phòng đã quyết liệt thực hiện các nội dung phòng chống tệ nạn xã hội. Thành phố đồng thời cũng triển khai khá mạnh mẽ công tác cai nghiện ma tuý bằng nhiều hình thức. Tuy nhiên, tỷ lệ tái nghiện còn rất cao, khoảng 75 – 90%, số người nhiễm HIV mới tuy đã giảm 50-60% so với thời kỳ cao điểm nhưng vẫn tiếp tục tăng.  

Từ thực trạng này, vấn đề bức xúc đặt ra là Hải Phòng phải tìm ra những  giải  pháp can thiệp, giảm tác hại phù hợp để công tác dự phòng lây nhiễm HIV hiệu quả hơn ; Mặt khác giải quyết tình trạng nghiện ma tuý, đặc biệt là các trường hợp tái nghiện. Điều ấy chỉ có thể thực hiện được bằng việc xây dựng mô hình hiệu quả cho công tác này. Sau khi nghiên cứu một số mô hình và kết quả điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc Methadone của các nước trên thế giới, từ tháng 12/ 2004, thành phố Hải Phòng đã báo cáo xin phép Chính Phủ và Bộ y tế được triển khai thí điểm mô hình điều trị cai nghiện bằng thuốc Methadone.... 

Tháng 4/ 2008,  Hải Phòng chọn 3 địa điểm thành lập các cơ sở điều trị. Theo bác sỹ Nguyễn Văn Vi, Giám đốc Sở Y tế Hải Phòng, Phó trưởng Ban Thường trực BCĐ Đề án này tại Hải Phòng cho biết, mục tiêu của Hải Phòng triển khai thí điểm tại 3 địa điểm nằm trong khu vực có tỷ lệ người nghiện ma tuý cao, gồm: Số 184 Nguyễn Đức Cảnh, phường Cát Dài, quận Lê Chân; Trạm y tế xã Thủy Sơn, huyện Thủy Nguyên và số 28 Lê Lợi, phường Gia Viên, quận Ngô Quyền, với số bệnh nhân 750/5.000 đối tượng nghiện các chất dạng thuốc phiện toàn thành phố.  

Các cơ sở điều trị được tiến hành tuân thủ theo các bước: tư vấn, khám lâm sàng, xét nghiệm, lập hồ sơ bệnh án, hội chẩn, xây dựng lịch điều trị, tư vấn liều điều trị đầu tiên và tiến hành điều trị thay thế bằng thuốc Methadone. 

Đến thời điểm đầu tháng 3/ 2009, Hải Phòng có 589 người trong đó 7 bệnh nhân nữ đang tham gia điều trị bằng phương pháp này. Hàng ngày, tất cả các bệnh nhân điều trị đều được bác sỹ khám, tư vấn, đánh giá hiệu quả điều trị cũng như tâm tư, tình cảm của người bệnh, theo dõi, hướng dẫn, kê đơn điều trị, xử trí các tác dụng phụ nếu có.  

Bước đầu có thể đánh giá việc điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc Methadone ở Hải Phòng là rất tốt. Các đối tượng nghiện đã từng bước ổn định sức khoẻ, tự kiềm chế hành động nghiện ngập quá phát. Họ có thể làm việc, sinh hoạt bình thường và cắt cơn. Số bệnh nhân đang dùng liều duy trì đã bỏ không sử dụng heroin, tình trạng sức khoẻ đều có tiến triển tốt, tinh thần vui vẻ và hoàn toàn tin tưởng về khả năng từ bỏ vĩnh viễn heroin. Đa số bệnh nhân sau khi uống thuốc Methadone có thay đổi rõ rệt về ngoại hình, thể chất.  

Chỉ sau hơn nửa năm triển khai thí điểm, cứ vào đầu giờ sáng, tại các cơ sở, hình ảnh các đối tượng tự đi một mình đến điều trị bằng xe máy của gia đình diễn ra khá phổ biến . Theo các bác sỹ, y tá tại các cơ sở này, điều này khác xa với những ngày đầu, khi phần lớn các đối tượng đến khám và điều trị phải có người nhà đi cùng. Người bệnh có lại niềm tin vào phương pháp điều trị của các “Từ mẫu”, có tình yêu thương của gia đình ; Hai yếu tố ấy là động lực quan trọng để các bệnh nhân mắc nghiện vượt qua khó khăn, vươn lên trong cuộc sống.

Anh Bùi Anh Dũng ở phường Quang Trung đã nghiện ma tuý gần hai mươi năm. Dù đã rất nhiều lần cai nghiện, kể cả đi ra nước ngoài, tốn kém tiền bạc của gia đình, song anh vẫn tái nghiện. Nhưng liệu pháp điều trị bằng methađone đã giúp anh  dứt khoát chia tay với ma tuý .

Cũng từng nghiện trên chục năm, anh Nguyễn Mạnh Chiến ở phường Trần Nguyên Hãn hiện đang làm thợ sửa chữa điện, điện tử. Vợ anh, chị Hà Bích Hường cho biết: Từ khi điều trị bằng Methadone, anh Chiến đã khác hẳn, đủ sức khoẻ để đi làm. Với Chiến, ước mơ "hưóng thiện" của anh đã thành hiện thục. Không chỉ đủ nuôi sống bản thân, Chiến còn có tiền làm ra từ lao động đưa cho vợ để xây dựng tổ ấm của mình.

Ở những vùng nông, người nghiện ma tuý luôn là vấn đề bức xúc của cộng đồng. Nỗi lo mất an ninh trật tự, rồi sợ tệ nạn xã hội sẽ len lỏi vào làng xã và biết bao phiền luỵ khác. Ông Đào Văn Lợi Trưởng thôn 5 , xã Tân Dương, huyện Thuỷ Nguyên  cho biết : Từ khi anh Nguyễn Xuân Tuyến, được tham gia điều trị bằng Methadone,  anh Tuyến đã khoẻ mạnh, không còn cảnh vạ vật, đói thuốc, phá phách ở làng, ở xóm. Cả thôn vui mừng và quan tâm động viên anh. 

Ông Đào Việt Tuấn, Phó Giám đốc Trung tâm phòng, chống HIV/AIDS Hải Phòng khẳng định, tuy mới triển khai thí điểm thời gian ngắn (6 tháng), nhưng tình trạng chung đối với bệnh nhân tham gia điều trị là rất khả quan, số bệnh nhân đang dùng liều duy trì đã từ bỏ dùng heroin, sức khỏe tiến triển tốt, tinh thần vui vẻ và hoàn toàn tin tưởng về khả năng từ bỏ việc sử dụng heroin của mình.

Việc triển khai đề án thí điểm này tại Hải Phòng được các cấp, ngành, đoàn thể đồng tình ủng hộ, có sự phối hợp chặt chẽ và tham gia tích cực. Mặc dù chỉ mới tiến hành thí điểm, nhưng từ hiệu quả cao của chương trình này, UBND thành phố đã chỉ đạo Sở y tế phối hợp với các sở ngành liên quan và huy động nguồn lực từ các tổ chức nước ngoài xây dựng đề án đào tạo nghề và tạo việc làm cho ngưòi nghiện. Điển hình là Xí nghiệp Tập thể Thương binh Đoàn Sao vàng đã đồng ý đào tạo và bố trí việc làm cho một số bệnh nhân sau khi được điều trị bằng Methadone. Đây là doanh nghiệp sản xuất các mặt hàng thủ công mỹ nghệ, chạm khắc gỗ, mài đá quý, rất phù hợp với người đã từng mắc nghiện.

Xuất phát từ thực tiễn, với tư cách là địa phương đi đầu trong công cuộc chống đại dịch HIV của toàn quốc ; Trong đó hoạt động điều trị nghiện bằng các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc Methadonne đã mang lại những kết quả khả quan ; Thành phố Hải Phòng đã  rút ra kết luận : Việc triển khai phương pháp điều trị mới bằng Methadone cho các bệnh nhân nghiện ma tuý ở nước ta rất phù hợp đáp ứng nhu cầu của người người nghiện, gia đình họ và cả cộng đồng với điều kiện, hoàn cảnh nước ta hiện tại.  

Kì 2 : Những vấn đề nan giải  

Dư luận xã hội ở Hải Phòng rất quan tâm, hoan nghênh chương trình này. Tuy nhiên, phạm vi triển khai do là thí điểm nên chưa rộng về diện, chưa đáp ứng được hết các nhu cầu về điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện của các đối tượng tại các địa phương khác có khoảng cách xa các điểm điều trị.

Gia đình có người nghiện ma tuý ở các địa bàn không được triển khai thí điểm đều mong muốn con, em họ sớm được tham gia vì hiệu quả điều trị cao đã được kiểm chứng qua thực tiễn. Đặc biệt, người bệnh  không phải vào các cơ sở cai nghiện tập trung, vẫn sinh hoạt tại gia đình, qua đó giảm tội phạm, giảm lây nhiễm HIV.  Theo kết quả điều tra cuối năm 2007, Hải Phòng có trên 5000 người nghiện ma tuý và có khoảng 2.500 người nghi Nghiện. Trong năng lực của các Trung tâm cai nghiện tập trung và chương trình điều trị bằng thuốc Methađone chỉ tiếp nhận được khoảng 2000 người. Hiện tại, số người nghiện ở ngoài xã hội còn khá lớn. Chương trình điều trị bằng Methadone được người nghiện, gia đình và cọng đồng đánh giá cao về hiệu quả điều trị. Vì vậy, họ rất mong muốn được tham gia, do đó đã tạo ra áp lực lớn đối với những người quản lý và trực tiếp thực hiện chương trình.

Mặc dầu triển khai thực tiễn có hiệu quả, dư luận xã hội đánh giá cao kết quả điều trị, nhưng để phát triển quy mô lớn và nâng cao hơn chất lượng điều trị thì vẫn còn gặp rất nhiều bất cập.

Tuy mang lại hiệu quả điều trị tốt ở tất cả các bệnh nhân tham gia đề án nhưng theo các chuyên gia ytế việc điều trị bằng methadone vẫn gặp rất nhiều khó khăn, khó đảm bảo sự liên tục trong điều trị. Đó là do thuốc methadone phải nhập từ nước ngoài, thủ tục xuất, nhập khẩu rất phức tạp và cần nhiều thời gian. Vì thế, rất khó để đảm bảo có thuốc đủ để điều trị liên tục cho các bệnh nhân.

Chưa kể, thuốc methadone thuộc danh mục quý hiếm, phải nhập khẩu hoàn toàn nên không những không chủ động được nguồn thuốc để cung ứng, phân phối, mà việc bảo quản, cấp phát cũng không hề dễ dàng. Quá trình điều trị thí điểm vừa qua, các điểm điều trị tại Hải Phòng cũng đã phải tạm dừng uống thuốc methadone 1 tháng đối với các bệnh nhân đang dùng liều duy trì, do nguồn thuốc cung cấp thiếu. Khó khăn, tồn tại này rất cần được khắc phục trong thời gian tới.

Việc triển khai điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc Methadone là chương trình mới, đang ở giai đoạn thử nghiệm ; Do đó hướng dẫn đều trị của Bộ y tế có những điểm chưa phù hợp, chưa sát thực tế. Hiện nay, chương trình chưa được tổng kết và đánh giá toàn diện về hiệu quả. Đây là hạn chế dấn đến chưa khai thác hết tiềm lực của địa phương và cộng đồng để triển khai, mở rộng, góp phần vào việc giải quyết tệ nạn ma tuý và giảm thiểu lây nhiễm HIV trong cộng đồng.

Methadone là một loại ma tuý hợp pháp, công thức của nó giống các loại ma tuý thuộc nhóm opiat (heroin là một loại ma tuý thuộc nhóm này). Hợp pháp vì con người sản xuất ra để thay thế các loại ma tuý bất hợp pháp khác của nhóm opiat. Như vậy Methadone không phải là thuốc cai nghiện.

Là ma tuý, song Methadone có ưu điểm là không tăng liều. Thứ hai là, thuốc có thể dùng để duy trì cho người lệ thuộc vào ma tuý nhóm opiat sinh hoạt, làm việc bình thường. Ưu điểm thứ ba là, việc uống thuốc có thể giảm lây nhiễm HIV do tiêm chích gây ra, có tới 70-90% người nhiễm HIV là do chích ma tuý.

Ngoài ra, do người nghiện khi dùng Methadone vẫn có thể lao động bình thường, nên việc sử dụng này tạm thời có thể giảm được tội phạm gây mất trật tự an ninh ở các  gia đình và địa phương.

Mặc dù vậy, do bản thân nó là ma tuý thì khi sử dụng liên tục, con người vẫn lệ thuộc vào nó, và lệ thuộc suốt đời. Hơn nữa thuốc chỉ có tác dụng với những người nghiện ma tuý thuộc nhóm opiat mà thôi. Với loại ma tuý không thuộc nhóm này (ví dụ như thuốc lắc) Methadone không có tác dụng,

Như vậy sử dụng Methadone chỉ là phương thức giảm tác hại, duy trì sức làm việc cho người nghiện, nếu ta không quản lý tốt, rất có thể sẽ hình thành thị trường ma tuý hợp pháp. Theo các chuyên gia y tế, khi điều trị phải chọn đối tượng cẩn thận. Nếu đối tượng nghiện nặng, lâu ngày và nhiễm HIV rồi thì nên sử dụng Methadone với sự chỉ dẫn của bác sĩ, thuốc sẽ có tác dụng tốt với nhóm người này. Trái lại, người mới nghiện lại dùng Methadone thì chẳng khác nào làm cho người đó thay thế nghiện một thứ matuý khác.

Để hoạt động điều trị bằng thuốc Methadone đi vào đời sống, phát triển quy mô và chất lượng, phù hợp với nhu cầu đòi hỏi của thực tiễn, đã đến lúc Chính Phủ cần có những giải pháp chỉ đạo mang tính tổng thể tầm vĩ mô cho chương trình này.

Chính Phủ, Bộ y tế sớm sơ kết, đánh giá toàn diện Chương trình điều trị thí điểm Methadone để có kết luận chính thức, trên cơ sở đó cho phép tăng số lượng người nghiện tham gia, mở rộng chương trình điều trị methadone ra các địa bàn khác có nhiều người nghiện các chất dạng thuốc phiện ở Hải Phòng cũng như trên cả nước. Bộ y tế có giải pháp đảm bảo cung ứng đủ thuốc Methadone theo tiến độ của chương trình để tiếp nhận số bệnh nhân đã được xét chọn vào điều trị theo mục tiêu của đề án.

Chống đại dịch HIV/AIDS là vấn đề toàn cầu, đồng thời là vấn đề của mỗi Quốc gia, mỗi tỉnh, thành phố và của từng gia đình, con người cụ thể. Việc Hải Phòng thí điểm thành công đề án điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc Methadone đã chứng tỏ thành phố luôn coi trọng nghĩa vụ của mình với nhân dân thành phố và với Quốc gia. Với tư cách là thành phố đi đầu khai thông mở cửa, nếu chỉ phát huy sức mạnh nội sinh của mình thì chưa đủ, Hải Phòng rất cần có sự ủng hộ mạnh mẽ của  Nhà nước và các cấp bộ ngành  trung ương trong nhiều chương trình lớn, điển hình là điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc Methadone . Trong điều kiện hiện tại dùng Methadone để đạt mục đích an ninh xã hội, giảm nguy cơ lây nhiễm HIV, tạo điều kiện cho người nghiện có cuộc sống bình thường hoà nhập với cộng đồng đang là những kết quả ưu việt.  Tuy nhiên giải pháp này cũng chỉ là giải pháp tạm thời, chờ những tiến bộ mới của Y học trong tương lai để hy vọng giải quyết tận gốc tệ nạn này. Điều quan trọng nhất vẫn là các gia đình và bản thân mỗi người nghiện phải có biện pháp phòng chống nạn nghiện hút để tự bảo vệ chính mình.

Nguyễn Đình Minh

( Đã đăng trên Báo BVPL tháng 5/2008)