Vấn đề và bình luận

Bài báo “Biến nghịch lý trở thành chân lý!?” của tác giả Bích Châu trên tạp chí Hồn Việt (số tháng 11/2014), đã bắt đầu tạo sóng tranh luận. Với quan điểm nhìn đa chiều chúng tôi xin giới thiệu toàn văn bài báo này, và bài phản biện thứ nhất  của tác giả Trần Tuấn.

 Thực ra chân lý được định nghĩa ở dạng đơn giản nhất đó là “Chân lý là hiện thực “. Nếu như tầm chưa tới và tâm không sáng rất có thể nhìn nhận sai về “Hiện thực” từ đây có thể làm méo mó biến dạng “Chân lý”; nói một cách hình ảnh là sẽ để lại  tỳ vết trên một viên ngọc vốn long lanh.

Biến nghịch lý trở thành chân lý!?

                                                                                            Bích Châu

Tháng 9 năm nay, nhân giỗ đầu của nhà văn Đà Linh, Tổng Thư ký Nhà Xuất bản Đà Nẵng, các báo rộ lên một cơn sốt ca ngợi hết lời. Người Việt Nam ta có câu “Nghĩa tử, nghĩa tận”, nên với một người đã khuất, người ta vẫn thường dùng nhiều mỹ từ để tôn vinh và quên đi những điều không hay khi họ còn sinh thời. Nhưng lạ một điều là hầu hết những bài báo đều xoáy vào cái sai phạm khiến ông Đà Linh phải rời khỏi NXB Đà Nẵng, để coi đó như là một việc làm đáng ca ngợi, đáng tôn vinh… Có thể điểm qua trên các mặt báo giấy lẫn báo mạng, hầu như không có ai đánh giá cao tài văn của ông, dù ông cũng có viết một số truyện ngắn và cũng làm công tác dịch thuật mà tất cả đều đồng thanh ca ngợi vai trò làm xuất bản của ông:

“Nói đến Đà Linh - tên thật Nguyễn Đức Hùng (bút danh khác: Đa Huyên, 1958-2013) là nói đến bản lĩnh của một người làm xuất bản. Những cuốn sách “nhạy cảm” nhất, những cuốn sách “gai góc” nhất, những bản thảo tác giả và đối tác xuất bản biết là “khó” nhất, họ hầu như đều tìm đến Đà Linh để gửi gắm. Tên tuổi anh gắn liền với những cuốn sách Ba người khác(Tô Hoài), Trần Dần - Thơ, Bóng đè(Đỗ Hoàng Diệu), Ngồi(Nguyễn Bình Phương)...”(TheoTiền Phong)

“Điều ước muốn cháy bỏng của Đức Hùng là xuất bản sách phải ra xuất bản, không chạy theo những thị hiếu tầm thường. Hoặc hơn nữa, sách của NXB Đà Nẵng phải là những quyển sách “nặng” về chất lượng, “sáng” về tầm tư tưởng, tri thức. Nên thế, thời Đức Hùng giữ chức Phó giám đốc kiêm Tổng biên tập, NXB Đà Nẵng có một số quyển sách gây tiếng vang, được bạn đọc đánh giá cao”( Theo CADN)

Tuy nhiên, sự nghiệp của Đà Linh được nhiều người nhắc tới bởi bản lĩnh của người làm xuất bản. (Theo TTVH)

Và không phải chỉ là những bài báo lẻ, VNexpress còn giới thiệu trân trọng quyển sách Đà Linh - Trí thức dấn thân do Nhã Nam & NXB Hội Nhà Văn xuất bản với những lời có cánh:

“Cuốn sách do những nhà văn, học giả viết về Đà Linh - Nguyễn Đức Hùng, qua đó cho thấy chân dung một người làm xuất bản có tâm và có tầm. … Vừa là chủ biên cuốn sách, vừa là người bạn thân của Nguyễn Đức Hùng, nhà văn Lê Anh Hoài nói: "Toàn bộ công việc Đà Linh đã làm, cũng có thể gọi là một quá trình phản biện xã hội. Chỉ có điều anh không ồn ào khoa trương. Anh không đăng đàn diễn thuyết. Anh làm trong lặng lẽ, với thái độ của một trí thức cầu thị văn hóa, đứng về sự tiến bộ"…

Nhà văn Lê Anh Hoài là chủ biên cuốn sách. Anh giải thích về cụm từ "trí thức dấn thân": Người dấn thân luôn hướng công việc tới sự tiến bộ, đi đầu, nhưng vấp phải khó khăn, cần sự hy sinh, chịu tất cả khó khăn của kẻ mở đường. Đà Linh gặp nhiều trắc trở khi làm xuất bản, nhưng anh kiên quyết làm cho được những cuốn sách hay, sách tốt.

Cho nên, dẫu không muốn nhắc lại, vì chuyện cũng đã qua 6-7 năm nay, nhưng vì những lời có cánh này, chúng ta thử xem những quyển sách của “người trí thức dấn thân” này đã cho in “những quyển sách hay, sách tốt cỡ nào, nặng về chất lượng và sáng về tầm tư tưởng cỡ nào để được tôn vinh như là một kẻ mở đường, một người làm xuất bản có tâm, có tầm”?

Trước hết thử xem Bóng đè là thứ văn chương gì? 8 năm trước, một nhà văn đã biến Đỗ Hoàng Diệu thành một hiện tượng trên văn đàn Việt Nam với những lời cực kỳ bóng bẩy: “ … dường như họ nhận ra được và truyền đến chúng ta những nghiền ngẫm sâu thẩm về con người, xã hội, về đất nước. Thậm chí cả số phận dân tộc…”. Nhưng đọc quyển sách, người ta nhận ra những điều cao cả ấy hóa ra chỉ là sự báng bổ tổ tiên đến khó hiểu trong tâm thức bệnh hoạn của người viết. Bóng đè là câu chuyện viết về người đàn bà có bản năng tính dục mạnh mẽ, trong lần về quê chồng giỗ kỵ tổ tiên, hai vợ chồng ngủ trước bàn thờ tổ, cô con dâu đã bị chính bóng ma của cha chồng cưỡng dâm… và ngày càng mê đắm thú vui tình dục cùng cái bóng ma này. Một câu chuyện mà nói ra mọi người đều phải đỏ mặt. Nhưng ai cũng hiểu, đây không phải là chuyện sex mà là chuyện chính trị, là sự phủ nhận độc lập dân tộc, xem chủ nghĩa Mác như một cái xác chết (Vu quy). Còn nếu gạt đi ẩn ý chính trị này thì tác phẩm chỉ là thứ rác rưởi như các truyện sex trong những trang web khiêu dâm trên mạng. Mà thực ra, truyện này cũng đã được tải hẳn lên trang web đen như là một cách chứng nhận rõ ràng nhất về thứ bậc của nó trên văn đàn. Nhưng dù nó có được tung hê đến đâu thì người đọc cũng đủ sáng suốt để nhận ra chân tướng của sự việc. Trớ trêu là chính những người Việt xa quê mới là những người đọc bị tổn thương và bị sốc nhất khi đọc Bóng đè, bởi vì càng đi xa đất nước, con người càng gần với bản sắc và cội nguồn. Rất nhiều người bạn của tôi ở Canada, Mỹ, Pháp, Australia… đã bày tỏ sự phẫn nộ vì chịu không nổi cái hình ảnh loạn luân, xúc phạm tổ tiên của Bóng đè.

Còn quyển Trần Dần – thơ thì có lẽ không cần phải bình luận chi nhiều. Bởi chính những con chữ trong tập thơ đã nói lên hết. Ai là người có thể đọc và hiểu những câu thơ như thế này? Ai là người có thể ngấm sâu ý tưởng triết lý trong từng cái gọi làBiến tấu chữ, biến tấu âm. Ôi là những Thằng thịt, Con trắng, Kể kệ, Jờ Joạcx, Sổ bụi… nhảy tung tóe như một kiểu đánh đố người đọc:

…Thèm thẽm them một con thịt

Đỗi kíp

Cởi xì líp

Thèn

Thẹn

Quỹ đạo hở  (Thằng thịt)

… Truồng lẹm

Em ghem tôi bằng ghẹm

Bằng thẹm

Bằng cửa ngử

Em them tôi bằng cửa ngửa

Buồng cửa ngửa

Hôm mưa trắng cửa

Em ghem tôi bằng trắng ngửa

Bằng lông

Em hông tôi bằng mông

Bằng âm cụ nụ…( Con trắng)

Mưa truồng

Jải jích jus jâu… thì kệ cái tát 1 bát sẹo 1 lẹo vú 1 bú đít 1 lít nách 1 jạch tóc 1 móc họng 1 nóng thở 1 hở jốn 1 nọm nín 1 mín ngực1 chực cắn 1 nắn thẹn 1 đẹn kén 1 nén xác

1 es píc 1 híc bẹn 1 lẹm nguýt

1 quít háng 1 jạng sáng 1 tháng hóc

1 jọc đùi 1 mùi môi ( Jờ Joạcx- IX)

Tôi vẫn ngồi buồng chu vi mưa uống nhau cùng li jượu nữ

Vũ trụ cần thêm đồ đạcx mọc

Tức là con nữ kỹ sư truồng nằm jữa xé sử ký jao cấu trên tôi và thằng TRUỒNG - -ở các mông đít- ism lỗ ngực jây, truyền nách mặt lẹm cổ họng. ( Jờ Joạcx- XVI)

… truồng A tòi ja qua gương lưng

- ja jả jữa jờ sẹo của một nữ – vắng – nhà jèm phùn

truồng B ngồi đùi non trên một bẹn hồ sơ- cả một xilip sách jọc nịt thịt

Mưa vi ni lông múa nữ lọc vòng lòng

truồng D

- em mới 17 tuổi lò sưởi jưỡi

truồng C

- ờ phải jập mùng

  jường… một dọc

nữ xinh thăn đùi thủy tạ

truồng E  lùa lụa juýt hàn the

- em chưa ja lông

- … bể tắm nữ…

Truồng F

- Em là tuổi bustơ của quần lót

Truồng J đít cong nhét cả cà phê bơ Puđơ vào mồm nằm… ( Jờ Joạcx XIV)

Hỡi những người đọc bình thường, đây có phải là những áng thơ tuyệt tác mà “người trí thức dấn thân” như Đà Linh đã xây cây cầu văn hóa đến cho người đọc?

Ba người kháccủa nhà văn Tô Hoài là chuyện về cải cách ruộng đất. Nói đến cải cách ruộng đất thì ai cũng biết thừa là có những sai lầm của Đảng và Nhà nước lúc bấy giờ, chính Bác Hồ cũng đã nhận lỗi trước nhân dân. Sau đó đã tiến hành “sửa sai” và nhân dân một lòng chiến đấu chống Mỹ, xây dựng miền Bắc… Nhưng Ba người khác của Tô Hoài có lẽ nhà văn Dương Trọng Dật mới nhìn thấy hết cái tâm tối mù của tác giả: “Trong Ba người khác, cuối cùng, ba kẻ gây tội ác, cũng phải chịu luật nhân quả, như nhiều chục năm qua, trong dân gian vẫn lan truyền về thân phận hẩm hiu của những kẻ gieo ác trong cải cách ruộng đất: Đội Cự vào Nam, chiêu hồi, bị đặc công ta giết; Đội Đình và vợ con đi ăn mày rồi tha hương vào vùng kinh tế mới Lâm Đồng, tiếp tục đeo đuổi giấc mơ trại Đại Đồng hão huyền; Đội Bối bị vợ con bỏ, bật ra lề hè bơm xe... Bi kịch cải cách ruộng đất ở xã nọ kết thúc có hậu, kèm theo lời giải đáp “đúng hướng” về nguyên nhân đẻ ra sự xáo trộn làng quê kinh hoàng: Đội Cự có vẻ như do địch cài vào, Đội Bối là đảng viên giả mạo, còn Đội Đình, đảng viên thật sự, chỉ có mỗi tội lãng mạn không tưởng. 

Nhiều người bảo Ba người khácđã mở ra diện mạo mới cho văn chương Việt Nam. Nói như thế là chưa thấy hết tầm cỡ của Tô Hoài, chưa hiểu thế nào là thuật kim thiền thoát xác. Đọc xong Ba người khác, không nhìn ra người thứ tư, một anh Đội Bối B, sau cải cách, sau sửa sai, vẫn tiếp tục được thăng quan tiến chức, hưởng ngập mặt những bổng lộc, quyền lợi, nhờ cải cách ruộng đất, và đến tận cuối đời, chứng khôn ranh vẫn nguyên vẹn, vẫn thu hút được quanh mình đủ loại “chuỗi, rễ” đời mới, là chưa hiểu hết cái sâu xa, cái vô cùng của tác phẩm” (trích đọc Ba người khác – SGGP 27-01-2007).

Đó chính là ba tác phẩm được vinh danh mà “người trí thức dấn thân” đã xây cây cầu văn hóa cho nhân dân, một người mở đường, hy sinh để cho những tác phẩm như thế này đến với người đọc ư?!

Đến nước này thì kẻ hậu sinh chỉ còn biết ngửa mặt than dài: Từ khi nào mà nghịch lý biến thành chân lý một cách nghiễm nhiên như thế trên các phương tiện truyền thông chính thống như thế?

Bài phản biện trên Vanvn.net

Ụp mũ lên Trần Dần – Thơ

Trần Tuấn

Tạp chí Hồn Việt (số 87, tháng 11/2014) vừa cho đăng bài “Biến nghịch lý thành chân lý?!” của tác giả Bích Châu. Liên quan đến cuốn “Đà Linh – Trí thức dấn thân” (NXB Hội Nhà văn & Nhã Nam vừa ra mắt nhân một năm ngày giỗ của nhà văn Đà Linh), bài viết của Bích Châu không chỉ báng bổ người đã khuất, mà đặc biệt còn giễu cợt, sổ toẹt giá trị một loạt tác phẩm của các nhà văn danh tiếng mà nhà văn Đà Linh làm “bà đỡ” với tư cách Tổng biên tập NXB Đà Nẵng một thời.

Vì liên quan không chỉ đến hương hồn cố nhà văn Đà Linh, mà còn vì một nhân vật thậm tôn kính nữa cũng đang tiêu diêu Cõi khác, là Thi sĩ Trần Dần, tôi buộc phải có mấy lời thưa cùng ông/bà Bích Châu – người ký tên dưới bài viết “Biến nghịch lý thành chân lý” (tạp chí Hồn Việt, TP HCM, số tháng 11/2014).

Trong bài viết trên, phần đề cập tới cuốn Trần Dần – Thơ, Bích Châu đã  “phang” ngay mà không cần rào đón. Rằng: “Còn quyển Trần Dần – Thơ thì có lẽ không cần phải bình luận chi nhiều. Bởi chính những con chữ trong tập thơ đã nói lên hết. Ai là người có thể đọc và hiểu những câu thơ thế này? Ai là người có thể ngấm sâu ý tưởng triết lý trong từng cái gọi là Biến tấu chữ, biến tấu âm. Ôi là những Thằng thịt, Con trắng, Kể kệ, Jờ Joạch, Sổ bụi… nhảy tung tóe như một kiểu đánh đố người đọc…”. (hết trích). Đấy là toàn bộ “lý luận” mà Bích Châu đã dùng để bình phẩm, phê phán một tuyển tập thơ, một “công trình khoa học” văn chương - kho ngôn ngữ sáng tạo đầy bí ẩn mà đến giờ còn chưa thể giải mã hết, như Trần Dần - Thơ. Hay nói cách khác, ngay từ bước đi đầu tiên để xác lập thế đứng trong tranh luận, Bích Châu đã tự bịt luôn lối đi của mình bởi thói quen quy chụp, độc quyền chân lý. Chỉ cần đứng một góc sân là có thể bỏ túi cả thiên hà ! Có thứ tranh luận gì mà mở màn lại chụp luôn “không cần phải bình luận chi nhiều”?!. Việc xé lẻ, cắt trích vài khổ thơ ra khỏi toàn bộ chỉnh thể của tập thơ đồ sộ để phán xét, lên án là không thể chấp nhận.

Và nữa, trong cảm thụ nghệ thuật, Bích Châu chỉ có thể đại diện cho chính mình với tư cách một độc giả, chứ làm gì có được quyền như kiểu “đại cử tri” để phán xét thay cho người khác? Không lẽ đến nay vẫn còn cơ chế “ngắm trăng tập thể” ? Khi dùng một phán đoán hoàn toàn mang tính võ đoán, rằng “ai là người có thể đọc và hiểu những câu thơ thế này?”, để rồi nhanh chóng tự kết luận vấn đề, cho thấy rõ một sự hồ đồ. Đúng hơn đó là một thứ định kiến thâm căn cố đế trong nhận thức và cảm thụ nghệ thuật. Cứ gì có vẻ trái với “hương đồng gió nội”, không phải “trong đầm gì đẹp bằng sen”…, là không chấp nhận được (?).

Bích Châu “ngửa mặt than dài không biết tự khi nào nghịch lý biến thành chân lý”, nhưng chính mình lại sổ toẹt sự thật khách quan. Với hầu hết những tác phẩm được nhà văn Đà Linh cho xuất bản, là nghịch lý hay chân lý, chỉ có thời gian và bạn đọc trả lời. Sẽ chỉ không bao giờ có thứ “chân lý” riêng trong tay một người hay một nhóm người, hòng định đoạt sinh mạng tác phẩm và sinh mệnh chính trị/đời sống của những người đã sinh ra nó. Đồng thời ngang nhiên tước đoạt của bạn đọc quyền tự do thẩm nhận văn chương nghệ thuật theo cách của mình.    

Với trường hợp Trần Dần, bạn đọc biết ơn cái nhìn trầm tĩnh, thấu đáo của nhà thơ Bằng Việt. Từ tháng 8/2007, với tư cách Chủ tịch Hội Liên hiệp VHNT Hà Nội, nguyên Chủ tịch Hội đồng Thơ (Hội Nhà văn Việt Nam liền 2 khóa), ông đã gửi cho NXB Đà Nẵng “Lời nhận xét tuyển thơ Trần Dần”, góp phần thúc đẩy việc lần đầu tiên đem đến cho bạn đọc một cách đầy đủ di sản thơ Trần Dần. Ông viết: “Mặc dù tất cả mọi tìm tòi của ông (Trần Dần) không phải bao giờ cũng đến đích (như ông tự đánh giá trong “Các cấu trúc”), nhưng chúng ta ghi nhận sự dũng cảm không mệt mỏi của ông khi luôn luôn dám vượt lên mình và tự phủ định mình để tạo dựng ra một cách viết khác, một đỉnh cao khác cho Thơ. Và điều đáng ghi nhận là ông không tìm kiếm bằng cảm quan mò mẫm, cái tìm tòi của ông trong Thơ là cái tìm tòi của một người có học, chịu đọc, chịu rút kinh nghiệm trong cuộc đời kinh lịch và từng trải của mình. Đó cũng là bài học cho các nhà thơ trẻ khi dám dấn thân bước phiêu lưu vào sự tìm tòi bất tận đối với Thơ – một thế giới cực kỳ phức tạp và rối rắm, cực kỳ đa dạng và trừu tượng bên cạnh những điều tưởng như cực kỳ dễ cảm, dễ nhận một cách đơn giản... Thực sự, tập Tuyển này cho ta một chân dung tinh thần khá đầy đủ mà lâu nay vẫn còn ẩn kín của nhà thơ Trần Dần”.

Tương tự, cố Giáo sư Hoàng Ngọc Hiến cũng có “Lời giám định tập bản thảo Trần Dần – Thơ, khi tác phẩm đang còn là bản thảo: “Tập bản thảo này tập hợp khá đầy đủ những áng văn hiển lộ thi tài của Trần Dần. Nhưng không chỉ có vậy. Tập bản thảo còn trình bày nhiều cứ liệu để độc giả và những nhà nghiên cứu từ đó tiếp tục tranh cãi với Trần Dần, về Trần Dần, về những vấn đề hết sức cập nhật của Nghệ thuật Hiện đại được ông nêu lên bức xúc, ráo riết và ở một bình diện lý thuyết khá cao: chữ và nghĩa, thơ và đạo, Bên này và Bên kia… .

Như vậy cuộc “tranh cãi” về thơ Trần Dần hẳn nhiên còn, và còn phải tiếp tục. Tuy nhiên, đó phải là “tranh cãi” lành mạnh, có lý luận khoa học và sự tôn trọng cần thiết, đúng với quy luật tiếp nhận các giá trị sáng tạo nghệ thuật. Chứ không phải cái cách ụp mũ, bịt mồm như Bích Châu vừa làm.

Cũng cần nói thêm với Bích Châu, rằng lịch sử từng chứng minh có rất nhiều thứ nghịch lý đã trở thành chân lý.

 ---------------------------------------------

Lời giám định tập bản thảo Trần Dần, Thơ

                                                                                                                Hà Nội, ngày 19/8/2007

Kính gửi ông giám đốc Nhà xuất bản Đà Nẵng

Ông Tổng biên tập Nhà xuất bản Đà Nẵng

Trần Dần đã được truy tặng Giải thưởng Nhà nước. Trần Dần đã được chiêu tuyết. Tuy nhiên chiêu tuyết bằng sự truy tặng giải thưởng vẫn là một sự chiêu tuyết bằng biện pháp hành chánh (tôi vẫn nhìn nhận cách chiêu tuyết này là hết sức cần thiết). Nhà văn trước hết phải được chiêu tuyết bằng tác phẩm. Tôi xem việc xuất bản Trần Dần, Thơ mới thực sự là chiêu tuyết cho Trần Dần, là sự bổ sung cơ bản cho sự chiêu tuyết bằng truy tặng giải thưởng. Một thời gian dài Trần Dần bị lên án, mạ lỵ bằng những “câu nói” được tách ra khỏi văn cảnh, những câu thơ bị giải thích một cách tùy tiện, bị cắt xén, rút tỉa, lìa khỏi đoạn thơ, bài thơ. Với tập bản thảo này, những câu nói, câu thơ vẫn được “trích dẫn” được trả lại đúng tinh thần và ý nghĩa của chúng. Với tập bản thảo này, văn học cách mạng Việt Nam được trả lại một nhà văn mà tài năng và khí phách xứng đáng với nó và công chúng văn học Việt Nam được trả lại hình ảnh một tác giả kỳ khôi xứng đáng với sự quý mến của họ.

Tập bản thảo này tập hợp khá đầy đủ những áng văn hiển lộ thi tài của Trần Dần. Nhưng không chỉ có vậy. Tập bản thảo còn trình bày nhiều cứ liệu để độc giả và những nhà nghiên cứu từ đó tiếp tục tranh cãi với Trần Dần, về Trần Dần, về những vấn đề hết sức cập nhật của Nghệ thuật Hiện đại được ông nêu lên bức xúc, ráo riết và ở một bình diện lý thuyết khá cao: chữ và nghĩa, thơ và đạo, Bên này và Bên kia…

Tôi mong rằng những ý kiến thẩm định của tôi được hai ông chia sẻ trong khi xem xét việc xuất bản tập Trần Dần, Thơ, bổ sung cho sự chiêu tuyết của nhà nước bằng biện pháp truy tặng giải thưởng…

                                                                                   Kính

                                                                                                          &nb