Câu chuyện giáo dục

Những năm gần đây, toàn quốc nổi lên phong trào biểu dương các thủ khoa sau khi kết thúc các kỳ thi chuyên nghiệp. Thông tin trên Website của Bộ GD&ĐT còn đăng tải nhóm 200 trường có điểm thi vào ĐH&CĐ cao nhất…Đây là một hoạt động giáo dục tốt, bởi nó không chỉ là một thông điệp thành tích với xã hội mà còn là nêu gương những điển hình từ đó kích thích động viên toàn ngành giáo dục và nhân dân trong xu thế tiến hành xã hội học tập, xây dựng nguồn nhân lực trình độ cao để hoà nhập với kỷ nguyên tri thức, thế kỷ XXI. Tuy nhiên câu chuyện tưởng như tích cực 100% ấy vẫn còn nhiều điều phải bàn. Nổi cộm lên vẫn là câu chuyện vinh danh các thủ khoa. 

Thủ khoa là một khái niệm tồn tại thời Hán học, Thủ (Đầu) khoa (Khoa thi), hiểu đơn giản đó là người đứng đầu một khoa thi. Ví dụ như  Nguyễn Bỉnh Khiêm (Thời Mạc) đỗ đầu ba kỳ thi (Hương -Hội -Đình ) được phong Trạng nguyên; hay Thời Nguyễn có Nguyễn Khuyến cũng thủ khoa ba kỳ như vậy nên được người đời gọi là “Tam nguyên Yên Đổ”. Có điều để đánh giá được như vậy thì tất cả các thí sinh thời Hán học đều thi cùng 1 đề, cùng 1 kỳ thi, cùng 1 thang điểm và cùng 1 bộ giám khảo.

Là một người từng được biểu dương và dự khá nhiều các cuộc biểu dương thủ khoa tại các trường đại học tôi cho rằng vấn đề này ở các trường đại học là khá ổn. Bởi lẽ thành tích học tập của nghiên cứu sinh, học viên, sinh viên rất rõ ràng và kết quả bài thi, khoá luận, luận văn, luận án là tường minh. Do vậy người thủ khoa đơn giản là người có thành tích học tập cao nhất khoa, nhất chuyên ngành, hoặc nhất trường tuỳ theo cách chọn cấp. Nhưng thủ khoa các kỳ thi đại học cao đẳng lại khác, dó là người có thành tích ( điểm thi) vào trường cao đẳng hoặc đại học đó cao nhất.

Vấn đề đặt ra ở chỗ : một học sinh thi vào trường đại học A đạt 25 điểm và là thủ khoa, còn một học sinh khác thi vào trường đại học B đạt 29,5 điểm lại không là thủ khoa ; Hoặc một học sinh thi vào cao đẳng đạt 21 điểm là thủ khoa, còn học sinh khác thi đại học đạt 27 điểm thì không có tên tuỏi gì, mặc dù cùng khối thi. Chưa nói đến chuyện các khối thi khác nhau ( có kiểu tư duy khác nhau ) nếu có môn trùng thì mức độ khó dễ cũng khác nhau… trong khi nguyên tắc của so sánh là chỉ được thực hiện cùng nội dung đề trên tất cả các đối tượng.

Các Thành đoàn, Tỉnh đoàn và ngành giáo dục tỉnh thành phố thường tổ chức biểu dương rầm rộ các thủ khoa căn cứ theo vị trí đứng đầu kỳ thi vào một trường nhất định mà không chú ý đến dư luận và nỗi buồn và những câu chuyện bên lề khác… của các em học sinh, gia đình, dòng họ bị “Thất thủ khoa” khi mà điểm thi của con em họ vượt trội. Nếu như hai học sinh ở cạnh nhà nhau thì câu chuyện hoá ra đậm tính bi hài. Vì rằng một bên tưng bừng phóng viên báo chí máy ảnh máy quay, hoa, quà chúc mừng và nhộn nhịp cảnh Thủ khoa thực hiện “Thủ khao” ăn mừng. Một bên thì im lìm “ngậm đắng ” bởi dẫu giỏi hơn, nhiều điểm hơn nhưng lại chẳng đủ điểm để thủ khoa!

Sau lễ đăng quang hoành tráng, tầm cỡ cấp tỉnh có truyền hình trực tiếp, các thủ khoa nhận được rất nhiều nguồn tài trợ từ các tổ chức, các nhà lãnh đạo, các nhà hảo tâm. Tại trường THPT Vĩnh Bảo (Hải Phòng) có em còn được một ca sĩ nổi tiếng tặng 30 triệu đồng. Rồi Hội nọ, mạnh thường quân kia... dồn vào có khi được cả trăm triệu.

Nhiều năm tôi chứng kiến việc dạy và học của trường THPT chuyên Trần Phú (Hải Phòng) và số lượng giải quốc gia, quốc tế và khu vực rất lớn trong chuỗi thành tích 19 năm liên tục có giải của trường. Và thật buồn khi THPT chuyên Trần Phú có năm chẳng có thủ khoa nào, trong khi phổ điểm thi của học sinh nhà trường vào các trường đại học danh tiếng luôn xếp tốp đầu toàn quốc về  điểm cao (27 điểm trở lên). Đương nhiên những học sinh này bị bỏ rơi trong những lễ đăng quang hoành tráng vừa nói ở trên.

Tháng 5 năm 2010 tôi có dịp thực tế ở Singapo khi hỏi về cách thi cử ở đây, một hiệu trưởng THPT nói đại ý : Việc tổ chức một kỳ thi dù bao nhiêu môn đi chăng nữa cũng chỉ là “một lát cắt” trong chuỗi học tập của học sinh đó mà thôi. Gần đây, khi đón anh Phạm Tuấn Hùng – Trưởng phòng THPT Sở GD&ĐT Hải Phòng đưa đoàn học sinh đi dự thi môn Hoá học từ Nhật về, anh kể : bài thi lý thuyết học sinh mình làm ngon ơ, đến lúc thực hành hoá ra một vài chỗ còn lơ ngơ thế nên chỉ được huy chương đồng. Anh buồn, nhưng tôi lại nghĩ cái HCĐ đó là “đồng đen” vì một cuộc thi toàn thé giới cũng chỉ có vài cái. âý thế, nhưng những huy chương Vàng , bạc đồng loại này cũng chỉ “ăn theo” trong lễ tuyên dương mà thôi; bởi lễ ấy là lễ “Tuyên dương các thủ khoa”!

Chuyện buồn hơn, khi một số lãnh đạo trong phát biểu này, báo cáo nọ cứ ngợi ca không tiếc lời những thủ khoa, cao hứng lên có vị còn đề nghị các trường đặt chỉ tiêu thủ khoa trong kế hoạch đào tạo nữa. Thiết nghĩ thủ khoa kiểu gì, chứ kiểu hiện thời, nếu theo các vị mà đặt chỉ tiêu có khi nhiều chỗ lao đao. Tôi đã chứng kiến một học trò đăng ký 2 nguyện vọng. Nguyện vọng 1 đỗ thủ khoa nhưng em đó lại đi nguyện vọng 2 là nguyện vọng em yêu thích. Cậu học sinh láu cá này kể “Bố em cứ thích thủ khoa, em chọn cái trường tầm tầm để chắc ăn, sau đó nhập học nguyện vọng 2”. Thế là người lớn thua trẻ con! Nhà trường và gia đình cá nhân được tôn vinh, nhưng thủ khoa lại chuồn sang trường khác. Thương thay cho cái trường đại học có thủ khoa ấy vì vừa bị mừng hụt lại mất chỉ tiêu. Đương nhiên, trong lễ tôn vinh có nhiều học sinh có tên trong danh sách vinh danh nhưng lại không tham dự. Gạn hỏi một học sinh như vậy em nói chân thành “ Em học không giỏi và điểm thi cũng kém quá nhiều bạn trong lớp, em chỉ gặp may là thi vào trường có điểm đầu vào thấp nên có tên mà thôi. Em thấy không tự hào lắm về chuyện này”.

Tôn vinh nhân tài là một việc tốt là truyền thống, nhưng tôn vinh làm sao cho đúng mới là câu chuyện cần bàn. Chúng tôi nghĩ rằng trước hết phải thay cái khái niệm “Thủ khoa” đi. Bởi nghe có vẻ hay nhưng sai lệch hẳn về nghĩa. Mặt khác nên có quy định cụ thể; chẳng hạn như căn cứ vào quy định điểm loại giỏi là từ 8 điểm trở lên mà đỗ đầu trường thi mới được vinh danh. Hơn nữa cũng cần xét tới quá trình phấn đấu của các em ở trường THPT nữa. Giả thiết có học sinh từng bị kỷ luật và học lực các môn chỉ loại trung bình (đặc biệt là trung bình các môn theo khối thi) mà đạt Thủ khoa là có vấn đề!

Tôi từng nghe chi em bàn luận về việc mua gương, có tấm thì nịnh sắc da, tấm thì mặt lại béo ra, tấm thì mờ và rốt cuộc họ vứt đi cả để mua một chiếc gương trung thực nhất để mà điều chỉnh nhan sắc. Câu chuyện ấy, so với câu chuyện thủ khoa tưởng như không ăn nhập nhưng lại có ý cần sử dụng. Bởi suy cho cùng mục tiêu của tôn vinh là xây dựng một biểu tượng, một tấm gương để nhìn vào và noi theo. Vấn đề là tấm gương sao cho đúng nghĩa tấm gương.